Spis atrykułów Spis atrykułów

W latach 1914-1915, w okresie Wielkiej Wojny tereny te były areną krwawych walk pomiędzy carską armią rosyjską i cesarsko-królewską (c.k.) armią austro-węgierską. Jesienią 1914 r.. oddziały armii carskiej, przebijając się w stronę granicy pomiędzy Galicją, a terenami węgierskimi, zaatakowały w głąb Bieszczadów przez rejon Cisnej i Przysłupia. Ten rejon jako „wrota do Węgier”, należało utrzymać za wszelką cenę. Wiosną 1915 r. okolice te ponownie stały się areną starć obu walczących armii.
20 III 1915 r. rosyjska polowa 8 Armia kontynuowała uderzenie z rejonu Baligrodu na południe, drogą Cisna - Przełęcz nad Roztokami - Snina. Zadaniem rosyjskiego VIII Korpusu było połączenie się w rejonie Velkej Polany z siłami XVII Korpusu, który miał uderzyć przez Sninę w kierunku na Humenne. Atakujące w stronę głównego grzbietu karpackiego od 20 III Rosjanie mieli zdecydowaną przewagę liczebną nad oddziałami austro-węgierskimi, szczególnie po 23 III, gdy po upadku Twierdzy Przemyśl, w Bieszczady przerzucono dodatkowe oddziały. Przedarcie się 29 III rosyjskiego VIII Korpusu na styku pomiędzy c.k. V a XVIII Korpusem w rejonie Nasicznego, spowodowało silny kryzys w położeniu polowej c.k. 2 Armii, gdyż oddziały broniące linii wzgórz: Bukowina -Smerek (szczyt) - Suche Rzeki - Dwernik Kamień-wschodni szczyt Połoniny Wetlińskiej (Hasiakowa Skała), nie mogły liczyć na żadne wsparcie z powodu braku rezerw. Tegoż dnia na odcinku c.k. Grupy gen. Karla Tersztyansky’ego von Nádas oddziały c.k. 27 Dywizji Piechoty, której dowództwo stacjonowało w Lisznej, miały bronić rejonu Cisnej i Żubraczego.
Pod koniec marca 1915 r. linia obrony c.k. Korpusu Schmidta przebiegała na południe od Korbani w stronę Łopiennika i Łopienki, przez dolinę Jabłonki, zaś dowództwo c.k. Grupy gen. Karla Tersztyansky’ego von Nádas rozważało zajęcie linii obrony przebiegającej przez Falową – Hon - Feliszówkę nad Żubraczem - Szczerbanówkę. W Cisnej i Dołżycy stacjonowały w tym czasie dowództwa c.k. 54 Brygady Piechoty i c.k. 67 pułku piechoty, zaś jednostki walczące w rejonie Balnicy wzmocnione zostały przez pododdziały c.k. Korpusu Trollmannna.
31 III straty c.k. 41 Dywizji Piechoty Honwedów wyniosły 60% stanu bojowego, co spowodowało, że zagrożony rejon Szczerbanówki i Balnicy został wzmocniony słabymi rezerwami z c.k. Korpusu Trollmanna. Celem zatrzymania uderzającego bez względu na straty rosyjskiego VIII Korpusu, austro-węgierskie Naczelne Dowództwo do walki rzuciło swe ostatnie rezerwy. Na odcinku c.k. XVIII Korpusu oddziały c.k. 43. Dywizji Piechoty Landwehry zmuszone zostały do odwrotu za linię wzgórze 485 m n.p.m. w pobliżu północnej części wsi Buk i za Łopiennik, zaś dowództwo c.k. Korpusu Schmidta zmuszone było przenieść się do Cisnej. Pozycje c.k. 32 Dywizji Piechoty zostały przerwane, opuszczono szczyt Smereka, a z Kalnicy rozpoczął się odwrót części sił w kierunku Cisnej, w związku z zarysowującym się niebezpieczeństwem przełamania pozycji c.k. XIX Korpusu na północ od niej.
1 IV 1915 r., w pierwszym dniu tzw. bitwy wielkanocnej, sytuacja stała się wręcz katastrofalna, gdyż c.k. Grupie gen. Karla Tersztyanszky’ego von Nádas groziło rozcięciem, zaś łączność między pododdziałami została zerwana. Utrata Cisnej, ważnej bazy zaopatrzeniowej, jak i Przełęczy nad Roztokami, otwierającej drogę na Węgry, wydawała się być w najbliższym czasie nieunikniona. Dlatego dowództwo polowej c.k. 2 Armii wydało rozkaz odwrotu na linię głównego grzbietu karpackiego, czyli pasma granicznego pomiędzy Galicją a Królestwem Węgierskim. Wykrwawiona w walkach c.k. 43 Dywizja Piechoty Landwehry została wyparta z pozycji pomiędzy Bukiem a Łopiennikiem, odwrót kontynuowały także zdziesiątkowane stratami c.k. 32 i 29 Dywizja Piechoty, c.k. 13 Dywizja Piechoty Landwehry i c.k. 41 Dywizja Piechoty Honwedów.
Nie inaczej wyglądała sytuacja na linii obrony c.k. Korpusu Schmidta zepchniętego w rejon Cisna - Żubracze. Rosyjski VIII Korpus 3 IV zajął Cisnę, Balnicę i Solinkę, nocą 3/4 IV rosyjska 13 Dywizja Piechoty zajęła Roztoki Górne, zaś XVII Korpus zbliżył się do linii wzgórz na wschód od Roztok Górnych, Strubowisk (Strzebowisk), Przysłupia, wzgórz na północ od Smereka oraz na południe od Wetliny. Zaciekłe walki rozgorzały na dzisiejszym paśmie granicznym.
Z okresu zimowych walk 1915 r. w rejonie Cisnej i Przysłupia, pozostało sporo mogił żołnierzy walczących w Bieszczadach armii oraz cmentarzy wojennych trudnych do odnalezienia w terenie, gdzie panuje natura. Spoczywają w nich ci, którzy zginęli w górach, ale także zmarli z ran w polowych lazaretach, jak i na skutek epidemii cholery i tyfusu.
O wojenne pobojowisko nad Solinką i w głównym paśmie granicznym dbają leśnicy, przewodnicy karpaccy. Warto, zajechawszy beskidzkim szlakiem Wielkiej Wojny w rejon Cisnej i Przysłupia, jak też wędrując turystycznymi szlakami przez ich okolice, zatrzymać się przy mogiłach z 1915 r. i leśnym zwyczajem złożyć tam gałązkę jedliny, za dusze pochowanych tu żołnierzy Wielkiej Wojny.
'

Tekst: dr hab. Andrzej Olejko