W czasach historycznych, żubry były często spotykane w Karpatach o czym świadczy szereg nazw geograficznych (Żubracze, Zubrovica, Zimbru, Zubrovytsya itd.) związanych z tym gatunkiem - w polskiej, słowackiej, rumuńskiej, czy ukraińskiej części tego łańcucha górskiego. Na podstawie istniejących zapisków przyjmuje się, że ostatni wolno żyjący żubr w Karpatach odłowiony został w roku 1810 w Transylwanii i przewieziony do cesarskiego zwierzyńca w Schönbrunn pod Wiedniem. Oznacza to, że przez co najmniej 150 lat gatunek ten nie występował na terenie Bieszczadów. Nie ma natomiast żadnych danych aby gdziekolwiek zachowało się potomstwo żubrów karpackich.

Wszystkie obecnie żyjące na świecie żubry wywodzą się od zaledwie dwunastu osobników. Te dwanaście żubrów udało się zidentyfikować jako przodków 54 osobników, które pozostały po zagładzie wolnościowych populacji po I wojnie światowej.  Przetrwały one w różnych hodowlach i ogrodach zoologicznych. Spośród tych dwunastu przodków założycieli, aż jedenaście pochodziło z Puszczy Białowieskiej i należało do czystej krwi żubrów nizinnych podgatunku Bison bonasus bonasus. Dwunasty osobnik należał do odmiennego podgatunku Bison bonasus caucasicus, pochodzącego z Kaukazu. Byk ten w wieku młodocianym został odłowiony z wolnego stada i  przewieziony do Niemiec w roku 1908. Później wielokrotnie miał potomstwo z samicami, należącymi do podgatunku nizinnego. W sumie stał się przodkiem aż 70% ówcześnie żyjących żubrów. W Księdze Rodowodowej Żubrów nadano mu nr 100 i imię „Kaukasus”. Współcześnie wykonane analizy wykazały, że udział genów tego jedynego reprezentanta podgatunku kaukaskiego w całkowitej puli genowej obecnie żyjących żubrów wynosi zaledwie około 6%, choć jeszcze w połowie lat 20. XX wieku wynosił on – w różnych hodowlach – od około 15% do prawie 30%. 

Według danych pochodzących z pierwszej połowy XX wieku, żubry należące do podgatunku kaukaskiego były nieco niższe niż żubry białowieskie (wysokość w kłębie dorosłego byka z Kaukazu oceniano na 1,65 m, przy 1,85 m dla byków z Białowieży). Żubry na Kaukazie opisywano jako mające sierść ciemniejszą i bardziej kędzierzawą niż białowieskie, ogon z wyraźną kiścią, pokryty krótszymi włosami, a kopyta krótsze i bardziej zaokrąglone. W odniesieniu do kształtu głowy wskazywano na bardziej rozbudowaną i wypukłą część nosową.

Niemniej obecnie, z uwagi na znaczną przewagę genów linii nizinnej, trudno byłoby doszukiwać się u zwierząt linii mieszanej cech wykształconych przez podgatunek kaukaski i predestynujących osobniki posiadające domieszkę krwi Kaukasusa do życia w górach. Podkreślić jednak należy, że żubry przeniesione w Karpaty swoje dotychczasowe życie spędzały na nizinach, w hodowli, gdzie warunki ich życia niewiele miały wspólnego z naturą, a zwłaszcza ze środowiskiem górskim. Mimo to bardzo łatwo zaadaptowały się do nowej sytuacji i świetnie radziły sobie zarówno z utrudnieniami, wynikającymi z rzeźby terenu, jak i z poruszaniem w głębokim śniegu i wyszukiwaniem pokarmu.

Niewątpliwie natomiast, odmienne warunki bytowania przez kilka pokoleń oraz fakt, że żubry żyjące współcześnie w Karpatach były do niedawna (Bieszczady) lub są nadal (Karpaty ukraińskie) obiektem polowań, a niejednokrotnie i kłusownictwa sprawiły, że widoczne są już pomiędzy żubrami karpackimi i białowieskimi wyraźne różnice behawioralne. Szczególnie odróżnia je stopień płochliwości i tendencja do unikania bliskości człowieka. Cecha ta jest także być może związana z długoletnim, znacznie bardziej intensywnym dokarmianiem żubrów w Białowieży.

Do lat 60. XX wieku istniało w całej Europie tylko jedno stado wolnościowe żubrów, w Białowieży. W Karpatach żubrów nie było już od ok. 150 lat. W ośrodkach hodowlanych i ogrodach zoologicznych utrzymywane były często jednocześnie obie linie genetyczne: nizinna (zwaną także białowieską) i tzw. mieszana: nizinno-kaukaska.

Fakt, że wszystkie żubry, znajdujące się obecnie w Karpatach, należą do mieszanej linii nizinno-kaukaskiej, jest skutkiem decyzji o efektywnym rozdzieleniu obu linii w celu zachowania możliwie wysokiej zmienności genetycznej gatunku, podjętej na początku lat 60. XX wieku w Polsce i na Ukrainie. Wówczas to, od roku 1963, rozpoczęto stopniowo przewozić zwierzęta  należące do linii mieszanej z polskich ośrodków hodowlanych w Bieszczady, w celu utworzenia tam stada wolnościowego. Jako rejon najbardziej dogodny do wsiedlenia żubra wytypowano ówczesne nadleśnictwa Stuposiany i Tarnawa. Wybór ten był też związany z utworzeniem na tym terenie  ośrodka Urzędu Rady Ministrów, w którym organizowano polowania dla notabli z Polski oraz gości z zagranicy. Żubry, jako wyjątkowo rzadki gatunek, miały podnieść atrakcyjność organizowanych tu polowań.

Zagrodę aklimatyzacyjną dla żubrów o powierzchni ok. 6 ha wybudowano w leśnictwie Widełki, w dolinie potoku Zwór. W latach 1963 i 1964, z ośrodków hodowlanych w Niepołomicach i Pszczynie przewieziono tu łącznie 15 zwierząt (w tym 7 dorosłych), a w 1966 dodatkowo jeszcze 4 osobniki. Żubry na wolność zostały wypuszczone po raz pierwszy w maju 1964 roku.

Stado po początkowej penetracji okolicy zagrody szybko powiększyło swój areał oddalając się nawet na dystanse wynoszące ponad 20 km. Coraz częściej zdarzały się też przypadki przekraczania przebiegającej w pobliżu granicy państwowej z ówczesnym ZSRR. Niestety, los tych osobników, które znalazły się poza wschodnią granicą Polski nigdy nie został wyjaśniony. Zwłaszcza pod koniec lat 80. XX wieku zdarzało się że granicę na Sanie przekraczały nawet duże grupy liczące  kilkadziesiąt zwierząt, które na naszą stronę już nie wracały. Można przypuszczać, że znaczna ich część padła ofiarą kłusownictwa, na co mogą wskazywać podobne przypadki, stwierdzane w strefie przygranicznej także w ostatnich latach. Obecny areał bytowania tej subpopulacji, obejmuje obszar od granicy państwowej z Ukrainą na wschodzie, granicy państwowej ze Słowacją na południu , wschodniej granicy Nadleśnictwa Baligród na zachodzie i sięga do granic Nadleśnictwa Ustrzyki Dolne na północy. W sezonie wegetacyjnym żubry obserwowane są też na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego, zwłaszcza w dolinie górnego Sanu i w rejonie Tworylnego.

Tekst na podstawie książki: Marszałek E., Perzanowski K.,  Żubry z krainy połonin, Krosno 2016, zdjęcia: archiwum RDLP w Krośnie