Asset Publisher Asset Publisher

Śladami Wielkiej Wojny -

Bieszczady w latach 1914-1915, w okresie Wielkiej Wojny, były areną krwawych walk pomiędzy carską armią rosyjską i cesarsko-królewską (c.k.) armią austro-węgierską. Jesienią 1914 r. wraz z odwrotem pobitych w Galicji oddziałów polowych 2 i 3 Armii austro-węgierskich, spychanych przez przeważające siły rosyjskiej polowych 3 i 8 Armii Frontu Południowo-Zachodniego, działania wojenne wkroczyły do tej części regionu. Przebijając się w stronę granicy pomiędzy Galicją, a terenami węgierskimi przez rejon styku pasm Ostrego i Otrytu, Rosjanie atakowali w głąb Bieszczadów. Wiosną 1915 r. okolice Lutowisk ponownie stały się areną zaciętych starć obu walczących armii.
Lutowiska leżące przy drodze prowadzącej z Ustrzyk Dolnych na południe, w stronę granicy galicyjsko-węgierskiej i  Przełęczy Użockiej, w 1914 r. znalazły się na liście miejsc koniecznych do opanowania przez oddziały carskiej armii. Zadanie to otrzymała rosyjska polowa 8 Armia, ubezpieczająca tyły tzw. Armii Blokady, prowadzącej oblężenie Twierdzy Przemyśl. Uderzywszy 22 IX 1914 r. dotarła do Ustrzyk Dolnych, starając się przebić dalej na południe. Gdy 4 X polowa c.k. 2 Armia rozpoczęła kontrofensywę, c.k. IV Korpus z rejonu Przełęczy Użockiej zaatakował przez Turkę, Stary Sambor i częściowo przez Lutowiska. Październikowe sukcesy austro-węgierskiego dowództwa zakończone odblokowaniem Twierdzy Przemyśl, już w listopadzie 1914 r. zmieniły się w pasmo porażek. Rozpoczęła je  kontrofensywa rosyjskiej polowej 8 Armii. 8 XI. c.k. 34 Dywizja Piechoty i 17 Brygada Piechoty Landszturmu zostały przerzucone z Lutowisk w kierunku na Dwernik celem osłony linii Sanu, zaś posuwająca się w awangardzie sił rosyjskich 9 Dywizja Kawalerii zapędziwszy się w głębokie Bieszczady, przeprowadziła rekonesans aż po rejon Roztok Górnych i Wetliny. Dowódca rosyjskiego XXIV Korpusu, skierował Syberyjską 12 Dywizję Strzelecką w stronę Lutowisk i do wieczora 10 XI zadanie to zostało wypełnione. Rosjanie, stale nacierając, spowodowali, że c.k. Grupa gen. Josefa Rittera Krautwalda von Annau wycofała się z Lutowisk w rejon Dwernika.
Grudniowe walki w ramach kolejnej kontrofensywy austro-węgierskiej spowodowały 27 XII  kolejny odwrót oddziałów polowej c.k. 2 Armii spod Leska w stronę głównego grzbietu karpackiego, zaś rejon Lutowisk znalazł się na styku działań rosyjskich polowych 8 i 11 Armii.
Kaukaska Tuzemska Dywizja Kozacka (zwana też „Dziką Dywizją”) ze składu  II Korpusu Kawalerii gen. Hussaina Ali Khana Nachiczewańskiego, dotarłszy do Lutowisk 2 I 1915 r., nazajutrz rozgromiła tam c.k. 218 Batalion Landszturmu, biorąc do niewoli około 500 jeńców. 23 I na odcinku polowej rosyjskiej 8 i 11 Armii oddziały austro-węgierskie kontratakowały. Uderzenie ich spadło na pozycje rosyjskiego II Korpusu Kawalerii i VII Korpusu, gdzie zajęto Studenne i Tworylne, zaatakowano Zatwarnicę i z Berehów Górnych w kierunku na Caryńskie. Podstawowym zadaniem polowej c.k. 3 Armii atakującej w stronę oblężonej Twierdzy Przemyśl, było opanowanie dróg Cisna - Baligród i Lutowiska - Baligród oraz zajęcie stacji kolejowych w Ustrzykach Dolnych, Sanoku i Lesku-Łukawicy.
Do 24 I c.k. V Korpus przekroczył linię Sanu, c.k. 33 Dywizja Piechoty zajęła Stuposiany, a c.k. 37 Dywizja Piechoty Honwedów Dwernik. Jednak gdy 25 I 1915 r. c.k. 33. Dywizja Piechoty uderzyła na Lutowiska, musiała odpierać silne kontruderzenie z rejonu Boberki. C.k. V Korpus angażując wszystkie swe siły 25 I zajął Lutowiska, ale jego poważnie osłabione oddziały, jak i brak rezerw, uniemożliwiły dalszy postęp w natarciu i opanowanie rejonu Ustrzyk Dolnych. 26 I doszło pod Lutowiskami do zaciekłych walk, gdyż na Otrycie natrafiono na umocnione rosyjskie pozycje, a 27 I oddziały rosyjskie kontratakowały z Hulskiego w kierunku na Rosochate, tracąc setki zabitych i około 800 jeńców.
Celem wsparcia rosyjskiego II Korpusu Kawalerii pod Lutowiskami skierowano pułk piechoty, na wschód od Lutowisk. 26 I jego siłami wzmocnionymi przez trzy pułki piechoty z 60 DP i jednym z 65. DP rozpoczęto kontratak przeciwko oddziałom austro-węgierskim nacierającym na Lutowiska. Korpus poniósł pod Lutowiskami bolesną porażkę, tracąc w bitwie 47 zabitych, 172 rannych i trzech zaginionych, zaś z powodu silnego ataku mrozu także… 178 zamarzniętych żołnierzy.
W dniach 25-26 I kontratakujące w Bieszczadach oddziały rosyjskiej polowej 8 Armii dotarły w rejon Osławy, obecnego Jeziora Solińskiego i  Lutowisk.
Z okresu walk na przełomie 1914/1915 r. w rejonie Lutowisk, pozostało sporo żołnierskich mogił walczących armii oraz zapomnianych i trudnych do znalezienia w terenie żołnierskich cmentarzy. O wojenne pobojowisko nad Sanem dbają samorządowcy leśnicy, przewodnicy karpaccy, członkowie Stowarzyszenia Eksploracyjno-Historycznego „Galicja” jak i turyści natrafiający w tym rejonie na wojenne ślady.
Warto, zajechawszy tu szlakiem Wielkiej Wojny, jak i wędrując turystycznymi szlakami przez ich okolice, zatrzymać się przy symbolicznych  mogiłach z 1914 r. i leśnym zwyczajem złożyć tam gałązkę jedliny, za dusze zmarłych i poległych żołnierzy Wielkiej Wojny.

Teksty „dr hab. Andrzej Olejko