Asset Publisher Asset Publisher

W latach 1914-1915, w okresie Wielkiej Wojny, Bieszczady stały się terenem krwawych walk pomiędzy carską armią rosyjską i cesarsko-królewską (c.k.) armią austro-węgierską. Jesienią 1914 r. nastąpił odwrót z rejonu środkowej Galicji na południe oddziałów polowych 2 i 3 Armii austro-węgierskich, naciskanych z północy przez przeważające siły rosyjskiej polowej 8 Armii Frontu Południowo-Zachodniego.
Atakujące oddziały armii carskiej przebijały się przez góry w kilku kierunkach, w tym na Nowy Łupków i Łupków, gdzie prowadziła linia kolejowa i droga w stronę Przełęczy Łupkowskiej usytuowanej na wysokości 640 m n.p.m. i tamtejszego tunelu kolejowego, będącego kolejowym „kluczem do Węgier”.  
Od 9 XI 1914 r. rejonu Przełęczy Łupkowskiej broniły jednostki c.k. VII Korpusu. 14 XI rosyjska polowa 8 Armia wraz z Syberyjską 12 Dywizją Strzelecką uderzyła w stronę Komańczy, zmuszając c.k. VII Korpus do wycofania się w stronę umacnianego Łupkowa. 16 XI jednostki rosyjskie podeszły do linii wąskotorówki  Łupków-Majdan, zaś tunel łupkowski, został przez oddziały austro-węgierskie zatarasowany zniszczonym taborem kolejowym. W ten sposób stał się nieczynny dla ruchu kolejowego. Walki toczone były o strategiczne wzgórze nad Łupkowem, bronione przez c.k. 105 Brygadę Piechoty Landszturmu. Mające przewagę liczebną oddziały rosyjskie 18 XI zajęły Łupków i nieodległą Wolę Michową, zmuszając siły c.k. III Korpusu do odwrotu.
4 Brygada Strzelecka miała zdobyć Przełęcz Łupkowską i posuwać się w kierunku Medzilaborec, ale walki w tym rejonie przybrały charakter pozycyjnych. W grudniu 1914 r. w ramach kontrofensywy armii austro-węgierskiej przez Przełęcz Łupkowską uderzyła c.k. Grupa gen. Josepha Rittera Krautwalda von Annau, jednak natarcie zatrzymane, zaś 28 XII kontratakujące wzdłuż linii kolejowej na Łupków siły rosyjskie zmusiły wojska c.k. do odwrotu.  
16 I 1915 r. c.k. 34 Dywizja Piechoty zaatakowała pod Łupkowem w kierunku na Komańczę, zajmując Jawornik, lecz niebawem siły rosyjskiego VIII Korpusu polowej 8 Armii, silnie natarły linię Medzilaborce – Łupków - Cisna. Podczas pierwszej bitwy zimowej w Bieszczadach i zarazem pierwszej kontrofensywy austro-węgierskiej armii, w dniach 25/26 I dodatkowym zagrożeniem dla Przełęczy Łupkowskiej stał się rosyjski XII Korpus. Kontratakujące w kierunku Sanoka i Przemyśla oddziały polowej c.k. 3 Armii, 6 II wyparły oddziały rosyjskie z Przełęczy Łupkowskiej, jednak kontratakujący 8 II rosyjski VIII Korpus zajął w walce Łupków, a w nocy 8/9 II rosyjska 3 Brygada Strzelecka kontynuowała atak. Natrafiła jednak na silny opór w rejonie Przełęczy Łupkowskiej. W okresie 24 I-15 II linia frontu przebiegała górami poprzez Palotę, Łupków, Duszatyn, Łubne, Bystre.
W drugiej bitwie zimowej celem austro-węgierskiego dowództwa było ponowne uderzenie polowych c.k. 2 i 3 Armii i odblokowanie Twierdzy Przemyśl. Kluczowym było przejęcie kontroli nad linią kolejową i Przełęczą Łupkowską oraz odzyskanie dostępu do węzła komunikacyjnego w Medzilaborcach. Polowa c.k. 2 Armia skoncentrowana na odcinku Cisna-Wola Michowa, miała odzyskać stację kolejową w Łupkowie. Załamanie pogody w górach wytworzyło „bieszczadzki koszmar” i spowodowało, że uderzenie blisko 100 tys. żołnierzy przesunięto na 22 II 1915 r. C.k. X i VII Korpusy miały zaatakować w najsłabszym odcinku frontu rosyjskiego, c.k XIX Korpus z Grupy gen. Karla Tersztyansky’ego von Nádas siłami c.k. 41 Dywizji Piechoty Honwedów miał 26 II 1915 r. bez względu na warunki atmosferyczne i bez wsparcia artylerii odbić Łupków. 6 III c.k. XIX Korpus, szturmując Maguryczne, umożliwił sąsiadującym z nim oddziałom osiągnięcie wąskotorowej linii kolejowej w Łupkowie, lecz natarcie c.k. Grupy gen. Karla Tersztyansky’ego von Nádas do 8 III 1915 r. odniosło tylko lokalny sukces pod Łupkowem. 9 III rejon Łupkowa znalazł się pod silnym ostrzałem rosyjskiej artylerii wspierającej atak 3 Brygady Strzeleckiej.
Szansa na opanowanie rejonu Medzilaborce-Łupków po kilku dniach walk stała się iluzją, gdy niespodziewane kontruderzenie mających przewagę liczebną oddziałów rosyjskich spadło na linię obrony c.k. X Korpusu. W nocy 10/11 III 3 Brygada Strzelecka zajęła stację kolejową Łupków, a do wieczora 11 III zdobyła w walce Smolnik. W walkach pod Nowym Łupkowem w dniach 11-14 III wykrwawione zostały c.k. 20 pułk piechoty Honwedów i c.k. 11 pułk piechoty. 19 III 1915 r. kontruderzenie oddziałów rosyjskich w rejonie Łupkowa zepchnęło oddziały c.k. aż po Przełęcz Żebrak, zaś w nocy 19/20 III 1915 r. pomimo silnego ostrzału ze strony artylerii austro-węgierskiej m.in. pod Łupkowem, ruszyła generalna kontrofensywa rosyjskiej polowej 8 Armii. Był to początek trzeciej bitwy zimowej w Bieszczadach.
Rejon Łupkowa pokryty jest licznymi mogiłami zbiorowymi oraz kilkoma cmentarzami żołnierskimi z lat Wielkiej Wojny. Spoczywają tu polegli, ale także zmarli na cholerę, jak i z ran w szpitalach polowych. W większości te pochówki są dziś rudne do znalezienia w terenie gdzie panuje natura.
 O cmentarze odnalezione w okolicy Łupkowa dbają leśnicy, przewodnicy karpaccy, członkowie Stowarzyszenia Eksploracyjno-Historycznego „Galicja”, jak i turyści natrafiający w tym rejonie na wojenne ślady. Warto, jadąc przez Nowy Łupków bieszczadzkim szlakiem Wielkiej Wojny, czy idąc turystycznymi szlakami przez te okolice, skierować się w stronę Starego Łupkowa i tunelu łupkowskiego. Zatrzymawszy się przy mogiłach z okresu „krwawej zimy” 1914/1915 r. warto leśnym zwyczajem położyć gałązkę jedliny, za dusze żołnierzy Wielkiej Wojny, którzy zginęli, zmarli bądź zamarzli w Bieszczadach podczas „Winterkrieg”.