Popularnym ostatnio zjawiskiem jest przedstawianie lasów i ich znaczenia dla ludzi i środowiska w wybiórczy sposób. Pomija się celowo praktycznie większość cyklu życiowego lasu, spłycając dyskusję jedynie do działań w dojrzałych drzewostanach, prowadzonego tu i teraz wycinania drzew, demonizując wykonywanie wszelkich prac jako „zbrodnię na przyrodzie”. Zachęca się do nicnierobienia i próbuje się udowodnić, że „zaniechanie gospodarki nie wpłynie na gospodarkę”.

Dlaczego różne grupy, patrząc na las, widzą i pokazują zupełnie różne, wygodne dla siebie jego elementy?

Jakimi przesłankami się kierują i jaki cel chcą osiągnąć?

Zastanówmy się nad wielopłaszczyznowym znaczeniem lasów i gospodarki leśnej, w całym jego okresie życia – wzrostu, dojrzewania i zamierania.

Leśnicy jako grupa zawodowa traktują las całościowo, nie wybierają i nie stopniują ważności celów jakie zostały przed nimi postawione . Wykonując zaplanowaną wcześniej gospodarkę leśną, różnicujemy lasy ze względu na ich wiek i położenie w przestrzeni, i oczywiście pozyskujemy drewno.

Ciągle utrzymujemy mniej więcej w równej dostępności wszystkie siedliska, a w każdym z nich żyją inne gatunki. Dbamy, aby lasy były ciągle różnorodne na każdym poziomie ekologicznym, a jednocześnie, aby w perspektywie krajobrazu rozmaitość tych siedlisk była utrzymana.

Nasza praca nie polega na zachowaniu lasu takiego, jakim widzimy go dzisiaj w tym konkretnym miejscu, które może ogarnąć wzrokiem jeden człowiek. Jest to niemożliwe – przecież to konkretne drzewo wciąż rośnie i nieuchronnie dąży do zamarcia. Czasu nie da się zatrzymać.

Specyfika naszej pracy polega na tym, że nauczono nas uwzględniać upływający w lesie czas i wykorzystywać zmieniający się las w wymiarze gospodarczym, przyrodniczym i estetycznym. Wiemy, jakie efekty przyrodnicze, gospodarcze i estetyczne zostaną osiągnięte w wyniku naszej działalności tak, aby w przestrzeni zachować STATUS QUO.

Użytkujemy lasy zarówno na nizinach, jak i w górach, wszystkie stanowią siedliska dla różnych organizmów. Dobrze widać to na przykładzie ptaków.

Nauka opisała gatunki wymagające określonych siedlisk, bez których trwanie populacji byłoby  niemożliwe. Obserwując wymagania siedliskowe ptaków określono ich specyficzne cechy:

- gniazdujące wysoko w koronach drzew – orzechówka, uszatka, sójka,

-  gniazdujące w drzewostanach średnich klas wieku – krogulec, turkawka, zięba,

-  gniazdujące w młodnikach i podszycie – gil, kos, śpiewak, dzwoniec, drozd obrożny,

- gniazdujące na krzewach przy ziemi (strzyżyk, pierwiosnek) lub na ziemi – lelek, słonka, jarząbek (Te gatunki ptaków w większości są związane ze zrębami, uprawami leśnymi, młodnikami lub obrzeżami lasów – naturalnie byłyby to pożarzyska, wiatrołomy, obszary po gradacji owadów).

- gniazdujące w dziuplach, półdziuplach lub szczelinach kory – szpak, dzięcioły, puszczyk uralski, sóweczka,

Oczywiście to są tylko przykłady, takich gatunków jest dużo więcej w każdym siedlisku.

Sposób zagospodarowania lasu stosowany w Polsce zapewnia ciągłą dostępność odpowiednich siedlisk. Oczywiście przy realizacji prac leśnych dochodziło, dochodzi i będzie dochodzić do zabicia pojedynczych osobników danego gatunku. Ale z punktu widzenia całej populacji tego gatunku nie będzie to miało większego znaczenia. Dla bardzo małej liczby gatunków, małych liczebnie populacji, śmierć choćby jednego osobnika może mieć wpływ na jej zachowanie (np. orła przedniego) – dlatego te gatunki objęte są ochroną strefową, ale tylko te wyjątkowe gatunki.

Niestety ochrona gatunkowa jest wykorzystywana w każdym przypadku jako oręż do walki z gospodarką leśną. Zarzuty, że wycięto drzewa z objętym ochroną gatunkową porostem, grzybem, zniszczono stanowisko rośliny chronionej lub drzewo z gniazdem, często są prawdziwe. Ponieważ nie jest możliwe użytkowanie lasu bez ingerencji weń, a elementem lasu są również gatunki chronione.

Jedynie dla leśników jasnym jest, że trwanie populacji tych gatunków jest związane ze sposobem zagospodarowania, jaki akurat realizujemy. Podnosi się wielkie larum w sytuacji dotyczącej jednego osobnika, nie dostrzegając, że przecież populacje gatunków związanych z lasem mają się dobrze. Dla wielu nie jest istotne i ważne, że zmiana sposobu zagospodarowania lasów spowoduje konsekwencje, których nie znamy. Oczywiście jednego jesteśmy pewni – nie będzie gospodarki leśnej.

W lesie zmieniającym się naturalnie lub też w wyniku gospodarki mamy wiele nisz, wiele siedlisk dla różnych gatunków. Dlaczego jedynie prace leśne przedstawia się jako chaotyczny zbiór wykonywanych zadań, bez żadnego porządku i przyczyny? Przecież tak nie jest – jest wręcz na odwrót.

Łatwo jest przedstawiać gospodarkę jako zło wcielone. Fotografia wykonana tu i teraz, wycięte omszone drzewa, błotnisty szlak zrywkowy, niezauważona podczas planowania zabiegu wycięta dziupla, czasem nawet z pisklętami, mają wpłynąć na emocje odbiorców i wywołać określoną, negatywną reakcję. Taka narracja wykorzystywana jest ochoczo jako dowód destrukcyjnej, nieodwracalnej, wielkoskalowej straty lub też jako wskazanie, że coś, co ładnie wygląda, zostanie nieodwracalnie utracone.

Generalnie leśnicy nie zajmują się pojedynczymi drzewami a całymi drzewostanami, nie zajmują się pojedynczymi okazami gatunków a całymi ich populacjami. Wynika to ze skali, w jakiej operujemy. Niestety, takie podejście daje możliwość łatwego wykorzystania do wywołania u niezorientowanego odbiorcy silnych emocji opartych na negatywnych wrażeniach estetycznych. Nie jesteśmy w stanie każdemu człowiekowi przekazać wszystkich informacji, które pozwolą mu na kompleksowe podejście do lasu.  Ta mała, wydawałoby się nic nieznacząca różnica w rozumieniu lasu, nie jako jedno, ale wszystkie drzewa, jest skrzętnie wykorzystywana. Nie jest ważne, że gatunki i ich siedliska trwają i mają się dobrze. Ważne, że udało się pokazać dobrą pracę ludzi jako tą, która te siedliska zmienia w apokaliptyczny sposób.

Stare drzewostany to część lasu. Młode drzewostany to również część lasu i równie ważna. Lasy nigdy nie będą tylko stare i tylko młode. Pamiętajcie, że las jest ważny zarówno dla ludzi jak i gatunków roślin, zwierząt, grzybów i porostów. Jest ważny dla wszystkich w wielu wymiarach. Stary las jest inaczej ładny niż młody, a jego użytkowanie sprzedaje się doskonale zarówno pod postacią drewna, co dla leśników jest oczywiste, jak również pod postacią pokazywanych pniaków i szlaków zrywkowych, mających świadczyć o mordowaniu matki ziemi.

Młody las interesuje jedynie leśników, ale znaczenie ma równie istotne dla Nas wszystkich.

Tekst: Grzegorz Rachwał, Maciej Ciuła