Asset Publisher Asset Publisher

Hodowla

30.01.2019 | Tomasz Kogut

Hodowla lasu to podstawowy dział gospodarki leśnej, której zadaniem jest zachowanie ciągłości lasów oraz tworzenie nowych obszarów leśnych, w oparciu o:
a)   nasiennictwo i selekcję, tj. działalność polegająca na:
- pozyskaniu w dostatecznych ilościach oraz jak najlepszej jakości nasion drzew i krzewów,
- przechowywanie zebranych nasion w celu użycia:
• do produkcji sadzonek drzew, krzewów,
• wysiewu bezpośrednio do gruntu na powierzchni przeznaczonej do odnowienia lub zalesienia.
b)   gospodarkę szkółkarską, tj. działalność, mającą na celu wyprodukowanie sadzonek,
c)   melioracje agrotechniczne, szereg działań mające na celu przygotowanie powierzchni do odnowienia bądź zalesienia (np. usuwanie podszytów),
d)   odnowienie lasu, tj. sadzenie sadzonek, siewu sztucznego lub naturalnego obsiewu roślinności leśnej na gruntach leśnych,
e)   zalesianie gruntów, tj. działalność polegającą na wprowadzaniu roślinności leśnej na gruntach nieleśnych,
f)   uzupełniające wprowadzanie sadzonek, zwane poprawkami, uzupełnieniami i dolesieniami,
g)   pielęgnowanie lasu, tj. wykonywanie szeregu czynności gospodarczych we wszystkich fazach rozwojowych lasu w celu zapewnienia, na możliwie najwyższym poziomie, wypełniania przez las przypisanych mu funkcji

Działy hodowli:
1.   Nasiennictwo i szkółkarstwo (tutaj)
2.    Etapy hodowli lasu (tutaj)
3.    Jak powstają sadzonki (tutaj)

Nasiennictwo i szkółkarstwo

Nasiennictwo to dział hodowli lasu zajmujący się tworzeniem bazy materiału nasiennego (wybór obiektów przeznaczonych do zbioru nasion), prowadzenia corocznej prognozy urodzaju, technikami zbioru i wyłuszczania nasion, ich oczyszczania, przechowywania, transportu, przysposabiania do siewu i oceny.
Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Krośnie gospodarkę nasienną prowadzi zgodnie z obowiązującymi przepisami o leśnym materiale rozmnożeniowym.

Nasiona na potrzeby gospodarki nasiennej w RDLP w Krośnie pozyskuje się z bazy nasiennej na którą składa się:
1)   Wyłączone drzewostany nasienne, czyli takie których cechy ekotypów drzew umożliwiają hodowle nowych pokoleń drzewostanów o ulepszonej jakości. Zbiory z tych drzewostanów wykorzystuje się do zakładania rejestrowanych upraw pochodnych które po osiągnięciu dojrzałości mają stanowić podstawową bazę pozyskania jednostek nasiennych. RDLP w Krośnie posiada WDN-y o powierzchni 900 ha – 57 obiektów (4 sosnowe, 18 jodłowych, 14 modrzewiowych, 10 bukowych, 8 dębu szypułkowego, 1 olszy i 2 inne iglaste),
2)   Gospodarcze drzewostany nasienne, czyli drzewostany będące podstawową bazą nasienną w Lasach Państwowych. Stosuję się je do zbioru nasion w celu zakładania upraw gospodarczych. Na terenie nadleśnictw wchodzących w skład RDLP w Krośnie na 2018 rok GDN-y miały powierzchnie 9 012 ha – 689 obiektów (236 sosnowych, 8 świerkowych, 35 modrzewiowych, 132 jodłowe, 18 brzozowych, 146 bukowych, 68 dębu szypułkowego, 3 dębu bezszypułkowego, 31 olszy, 1 lipowy, 11 innych liściastych),
3)   Źródła nasion, czyli drzewa o cechach przyrostowych i jakościowych nie gorszych niż przeciętne dla gatunku w danym regionie pochodzenia oraz krzewów, są one wybierane dla gatunków domieszkowych i biocenotycznych. W skali RDLP znajduje się 182 obiekty (24 lipy i 146 innych liściastych i 12 iglastych),
4)   Drzewa mateczne, czyli takie które wyróżniają się na tle otoczenia cechami jakościowymi, wyznaczane są przede wszystkim w WDN i GDN. Z nasion pozyskanych z drzew matecznych zakłada się plantacje nasienne, plantacyjne uprawy nasienne i archiwa klonów. Na terenie RDLP w Krośnie jest 505 obiektów (25 sosna zwyczajna, 88 modrzew, 124 jodła, 52 inne iglaste, 87 buk, 69 dąb szypułkowy, olsza 29 i 31 innych liściastych),

5)   Plantacje nasienne, czyli taka plantacja na której sadzi się zgodnie z projektem rozmieszczenia szczepy ( potomstwo wegetatywne) drzew matecznych z jednego regionu lub grupy sąsiednich regionów. Nasion z plantacji używa się do zakładania między innymi rejestrowanych upraw pochodnych. W RDLP Krosno takich obiektów jest 15 o łącznej powierzchni 75,38 ha (2 sosna zwyczajna, 3 dąb, 1 lipa, 2 modrzew, 1 brzoza, 1 świerk, 1 jodła, 1 olsza, 1 daglezja, 1 czereśnia i 1 sosna czarna),

6)   Plantacyjne uprawy nasienne, czyli oparte o potomstwo generatywne, tj. sadzonki, drzew matecznych jednego lub grupy sąsiednich regionów. Na terenie RDLP Krosno są 2 obiekty o łącznej powierzchni 11,59 ha (dla gatunku dąb szypułkowy).

Coroczna wielkość zbioru uzależniona jest od potrzeb własnych Nadleśnictw, zamówień dokonanych przez podmioty zewnętrzne oraz zachowanie odpowiednich rezerw nasion. Zbioru dokonuje się zarówno na drzewach stojących jak i ściętych.

W 2018 na terenie RDLP w Krośnie obrodziły w nasiona szczególnie jodła pospolita (zebrano ponad 15 ton szyszek) oraz dąb szypułkowy (zebrano ponad 81 tony żołędzi).
Zbiór nasion innych gatunków lasotwórczych w 2018 przedstawia się następująco:
1.   Sosna zwyczajna        0,9 tony,
2.   Świerk pospolity        170 kg,
3.   Modrzew europejski    280 kg,
4.   Dąb bezszypułkowy    3,0 tony,
5.   Buk zwyczajny           0,9 tony,
6.   Brzoza brodawkowata    110 kg,
7.   Grab zwyczajny              426 kg,
8.   Lipa                          157 kg,
9.   Jawor                        142 kg,
10.   Olsza                      237 kg,
11.   Inne gatunki drzew 0,6 tony.

Na terenie RDLP w Krośnie, przy Nadleśnictwie Dukla zlokalizowany jest Leśny Ośrodek Nasienny w Równem na który składają się Stacja Oceny Nasion oraz kompleks wyłuszczarsko-przechowalniczy.

Zadaniem Stancji Oceny Nasion jest określenie stanu zdrowotnego nasion, ich zdolności do kiełkowania oraz wystawia świadectwa klasyfikacyjne nasion.
W wyłuszczarni uzyskuje się nasiona z szyszek gatunków iglastych oraz odskrzydlanie i czyszczenie uzyskanych nasion, zaś w przechowalni w specjalnych komorach chłodniczych przechowywane są nasiona buka zwyczajnego dla południowej Polski oraz innych gatunków drzew leśnych.
Przechowalnia ta jest w stanie pomieścić nawet 40 ton świeżo zebranej bukwi.

Las gdy nie ma możliwości powstania w sposób naturalny, jest sadzony przez leśników. Sadzonki produkuje się w szkółkach, gdzie uprawy poddawane są zabiegom pielęgnacyjnym i ochronnym by stworzyć optymalne warunki wzrostu dla sadzonek drzew najbardziej pożądanych gatunków.

Powierzchnia produkcyjna szkółek RDLP w Krośnie wynosi 180,54 ha, w tym : w uprawie polowej 171,91 ha powierzchni, w uprawie kontenerowej 2,74 ha powierzchni i tunelach 5,88 ha.

Produkcja sadzonek na 2018 wyniosła 28,2 mln sztuk, z czego 51 % stanowią gatunki iglaste, a 49% liściaste.

Dla poszczególnych gatunków produkcja w 2018 w tabeli poniżej.

Etapy hodowli lasu

Odnowienie

Odnowieniem lasu nazywamy młode pokolenie drzew w miejscu gdzie wycięto wcześniej pewien fragment lasu, w przypadku zaś gdy nie było tam do tej pory żadnego lasu, czyli np. na gruntach porolnych lub nieużytkach, mówimy o zalesieniu. Oba te zabiegi mają na celu utrzymanie i zwiększenie powierzchni leśnej.

Odnowienie może być dwóch rodzajów:
· naturalne, wtedy gdy w powstało z samosiewu i wtedy mówimy o nalocie
· sztuczne, gdy nie udało się uzyskać go w sposób naturalny i wymaga sadzenia przez człowieka, mówimy wtedy o uprawie

W ostatnich 10-ciu latach w RDLP w Krośnie odnowiono 25 316 ha, w tym odnowienia naturalne stanowiły 30%.

Z różnych przyczyn w uznanym odnowieniu naturalne bądź odnowieniu sztucznym mogą powstać ubytki po których powstają luki i przerzedzenia. W związku z tym na takie miejsca wysadza się nowe sadzonki, a działanie to zwie się poprawkami, uzupełnieniami.
W fazie uprawy rosnące obok drzewka są na tyle młode i nieduże że ich gałęzie nie stykają się ze sobą oraz nie tworzą zwartej warstwy.

Pielęgnowanie upraw

Pierwsza faza rozwojowa lasu nazywana jest uprawą. Jest to młody las, w którym rosnące obok siebie drzewka są jeszcze na tyle młode i małe, że ich gałązki nie stykają się jeszcze ze sobą i nie tworzą zwartej warstwy. W tym okresie młode drzewka są bardzo delikatne i wymagają intensywnej pielęgnacji i ochrony. Wykonuje się wtedy następujące zabiegi :
- pielęgnowanie gleby, polegające na spulchnianiu gleby oraz ograniczeniu roślinności konkurencyjnej dla sadzonek. Ten zabieg wykonuje się czasem nawet 2 razy do roku,
- czyszczenia wczesne, tj. usuwanie lub hamowanie wzrostu niepożądanych domieszek, usuwanie drzewek chorych i wadliwych, przerzedzanie przegęszczonych partii siewów.

Pielęgnowanie młodników
Kolejna faza zaczyna się po kilku lub kilkunastu latach gdy wraz ze wzrostem drzewek ich gałęzie zaczynają się ze sobą stykać. Tą faza jest młodnik, w której zabiegi nazywa się czyszczeniami późnymi. Polegają one na usuwaniu drzewek chorych, źle ukształtowanych, słabo rosnących lub nadmiernie wybujałych, czyli takich które zbyt napierają na sąsiednie hamując ich możliwość rozwoju.

Trzebieże
Po fazie młodnik drzewka zaczynają bardzo szybko przyrastać na wysokości stają się smukłe oraz cienkie. Fazę tą nazywa się tyczkowiną. Takie drzewa są narażone bardzo na szkody od śniegu i wiatru. Dlatego następuje redukcja ich zagęszczenia i usuwa się okazy chore, wadliwe oraz zbyt wybujałe w celu zrobienia miejsca dla reszty na przyrost grubości. Zabiegi te noszą nazwę trzebieży wczesnych.

Z fazy tyczkowiny las wchodzi w fazę drągowiny, a następnie drzewostanu dojrzewającego. Stopniowo maleje przyrost a wysokość a zwiększ się na grubość. W zabiegach poprawia się warunki wzrostu dla drzew dorodnych oraz dalej usuwa osobniki chore, zamierające, wadliwe. Tym zabiegiem jest trzebież późna, która jak wczesna polega na zapewnieniu jak stopniowym rozluźnieniu zwarcia w drzewostanie w celu polepszenia warunków dla drzew dorodnych. Zabiegiem jednak nie obejmuje się drzew dziuplastych, osobników będących siedliskiem rzadkich owadów oraz mających cenne wartości przyrodnicze.

Drzewostan dojrzały

W zależności od gatunku drzewostany osiągają dojrzałość od 100 (sosna) do 180 ( dąb) lat. W tym okresie drzewa intensywnie obradzają nasionami a ich wzrost wyhamowuję, a one powoli zaczynają się starzeć i zamierać.
Jest to właściwy moment na zajęcie miejsca drzewostanu przez następne pokolenie lasu. Wycinka drzew jest ostatnim, a zarazem też pierwszym, z wielu etapów hodowli lasu. Dzięki niej możliwe jest właściwe dostosowanie składu gatunkowego do siedliska. Wycinkę prowadzi się w oparciu o odpowiednie rębnie. W przypadku wycinki na całej określonej powierzchni mówimy o cięciach zupełnych. Gdy robimy to równomiernie dostosowując zabieg do wymagań poszczególnych gatunków mówimy o cieciach częściowych.
Osobnym przypadkiem jest las przerębowy, czyli taki w którym występują drzewa różnych klas wieku, od drzewek kilku-letnich poprzez kilkunasto-letnie do drzew dojrzałych. Wtedy usuwa się drzewa pojedynczo lub grupowo i mówimy wówczas o cięciach przerębowych.

JAK POWSTAJĄ SADZONKI DRZEW W SZKÓŁCE LEŚNEJ KOLONIA?

Przed laty biskup Ignacy Krasicki – nasz słynny poeta - na temat gospodarki leśnej takie miał przemyślenia:

„Jest to stary błąd, na tym utrzymywanie lasu zasadzać,

żeby żadnego drzewa nie tykać.

Każda rzecz w przyrodzie ma swój kres, do którego

przyszedłszy, trwa czas niejaki w dobrym stanie, ten

przebywszy, psuć się musi.

Drzewo przestarzałe staje się niezdatnym i próżno

miejsce zalega: trzeba go więc w czasie doskonałej jego

pory wycinać, ale w tym wycinaniu tak poczynać

roztropnie, żeby aktualna korzyść dalszej nie

przeszkadzała".

W dzisiejszych czasach, w wyniku prowadzonej intensywnej gospodarki leśnej, część społeczeństwa obawia się, że otaczające nas lasy będą powoli znikać z naszych oczu. Nie mamy jednak czego się obawiać, bo za każdą wyciętą sosnę czy buka są sadzone kolejne sadzonki drzew i to w liczbie kilkadziesiąt razy większej.

Na początek trochę historii…

Obiekt szkółkarski w leśnictwie Kolonia został zbudowany w latach 1971/72, na gruntach porolnych z pierwotnym przeznaczeniem do produkcji materiału zadrzewieniowego dla potrzeb tzw. „Wojewódzkiego doboru gatunkowego". 20 lat później szkółka została zmodernizowana, aby dostosować ją do potrzeb leśnej produkcji szkółkarskiej. Natomiast na początku 21 wieku zbudowano nowoczesną szkółkę kontenerową.

Potrzeba czasu i cierpliwości

Proces produkcji sadzonek w Szkółce Leśnej „Kolonia" w Starym Siole jest niezwykle skomplikowany i czasochłonny. Nie da się w ciągu kilku dni wyprodukować nowych drzewek, bo nie jesteśmy w stanie oszukać natury. Aby posadzić sosnę czy buka w lesie potrzebna jest kilkunastu miesięczna praca - żmudna i skrupulatna. Jak dokładnie wygląda ten proces? Zapraszamy do lektury.

Zaczyna się od szyszki

Cały proces zaczyna się od szyszki. Zapewne do tej pory wielu z nas nie zdawało sobie sprawy, że szyszka jest jednym z najważniejszym elementów drzewa. A to dzięki niej rodzą się kolejne drzewa. W każdej szyszce są małe nasiona, które z wiatrem są przenoszone, aby rośliny mogły się rozmnażać.

Wszystko zaczyna się od szyszki (z lewej szyszka jodły, a po prawej sosny)

Mając taką wiedzę zapewne domyśliliście się już, że to właśnie szyszki, żołędzie, bukiew czy inne nasiona drzew, dla leśnika zajmującego się produkcją sadzonek są najważniejsze. Bez nich, nie urodzi się nowy majestatyczny dąb, czy piękna jodła. Dlatego zbierane są nasiona i szyszki drzew iglastych. W szyszce z drzew iglastych znajduje się kilkanaście ziarenek. Gdy już uda się uzbierać odpowiednią ilość szyszek to w leśnictwie „Kolonia" trafiają one do specjalnej maszyny.

Przy użyciu tej maszyny wydobywane są nasiona

W tymże urządzeniu, przy użyciu odpowiedniej temperatury (najczęściej 50 stopni) szyszka otwiera się i oddaje to co najcenniejsze – nasiona. Jednak nie są jeszcze one gotowe do sadzenia, bo małe ziarenka są zbratane z niewielkimi „skrzydłami", dzięki którym są w stanie z wiatrem przenieść się w inne miejsce, by za jakiś czas stać się drzewem. Dlatego też nasiona wymagają kolejnego procesu „odskrzydlania" – proces ten jest bardzo podobny do oddzielania ziaren zboża od kłosów. Na szczęście nie potrzebujemy do tego kombajnu. Jak mówi Włodzimierz Ważny ze szkółki „Kolonia" ten proces można wykonać nawet dłońmi, pocierając ziarna. W „Kolonii" nie jest to wymagane, bo tym zajmuje się odpowiednie urządzenie. W ten sposób mamy już gotowe do posiania nasiona.

Tak wyglądają nasiona sosny przed odskrzydleniem i po

Nasiona buka

Etykieta - dla nasion zebranych

Czas zacząć produkcję

W „Kolonii" są wykorzystane trzy metody produkcji sadzonek. Pierwszy jest bardzo prosty. Wystarczy użyć siewnik i do odpowiednio przygotowanego gruntu posiać nasiona. Jednak jak tłumaczy leśniczy Włodzimierz proces ten nie jest w pełni efektywny. Zdarza się, że rośliny nie przyjmują się i nie są w stanie stać się drzewem. Wpływ na to mają warunki atmosferyczne – upały i deszcze lub zgraja szkodników.

Teren, na którym zasiane są nasiona przy użyciu tradycyjnej metody

Wyjmowanie sadzonek do posadzenia w lesie

Inspekty, czyli prosty system kontrolowanej produkcji sadzonek

Leśnicy z Kolonii produkują również sadzonki w inspektach. To najprościej mówiąc betonowe kwatery, do których najczęściej ręcznie wysiewane są nasiona drzew leśnych (np. jodła).

Tak wyglądają inspekty w Szkółce Leśnej Kolonia

Dzięki inspektom w przeciwieństwie do szkółki gruntowej możliwe jest kontrolowanie warunków kiełkowania i pierwszego okresu wzrostu młodej rośliny. Robi się to poprzez wykorzystanie specjalnych okien cieniujących, aby uchronić roślinę przed przymrozkami oraz nadmierną ilością słońca. Co ciekawe w przypadku potrzeby, sadzonki w inspektach mogą zostać podlane, dzięki specjalnie zaprojektowanemu systemowi zraszania. Produkcja w tymże systemie trwa od roku do trzech lat. Po tym czasie sadzonki są gotowym materiałem do sadzenia w lesie.

Tzw. okna cieniujące, dzięki którym można poprawić klimat wewnątrz inspektów

Sosna i buk produkowane w inspektach

Nowoczesna szkółka kontenerowa

Jednak najbardziej efektywną metodą jest produkcja w kontenerach tj. małych(200-300ml) zblokowanych pojemnikach ze styropianu. Pod koniec marca w Leśnictwie Kolonia została uruchomiona kolejna nowoczesna linia do produkcji sadzonek w tymże systemie. Tutaj proces produkcji jest bardziej skomplikowany, ale dużo bardziej skuteczny.

Nowoczesna linia Urbinati w Szkółce Leśnej „Kolonia"

Pierwszym etapem jest odpowiednie wymieszanie torfu z wodą i nawozami w specjalnym mikserze. Następnie mieszanka trafia do styropianowych kontenerów, gdzie jest zagęszczana.

Chwilę później w tychże kontenerach pojawią się także nasiona drzew i jednym z najważniejszych etapów produkcji jest odpowiednie ułożenie nasion. W przypadku sosny do jednej celi kontenera trafia dwa nasiona. Kilka sekund później kasety posypywane są perlitem oraz zraszane wodą. Ten proces produkcji dzięki nowym maszynom trwa jedynie 10 sekund. Następnie kontenery trafiają do tunelów cieplarnianych. Właśnie w tym miejscu zaczyna się długi i żmudny proces „opieki" nad kiełkującą i rodzącą się rośliną.

Na zdjęciu widzimy kontener z wypełnionymi mieszanką torfu „celami". Te małe ziarna to odpowiednio przygotowane nasiona sosny.

Za chwilę sadzonki zostaną pokryte perlitem

Jak z dzieckiem…

W tunelach cieplarniach kontenery z sadzonkami układane są na podkładkach – po to aby zapewnić młodej sadzonce ukształtowanie właściwego do sadzenia systemu korzeniowego.

Kontenery z sadzonkami buka. Na zdjęciu widać wspomniane wcześniej podkładki.

Oczywiście leśnicy cały czas opiekują się tymi sadzonkami. Bardzo ważne jest, aby zachować odpowiednią temperaturę i wilgotność powietrza. Rzecz jasna są również podlewane.

Produkcja w tunelu

Gdy minie kilka tygodni, a znakomita większość nasion wykiełkuje i nieco urośnie, to sadzonki trafiają na zewnątrz celem dalszego wzrastania. Jeśli natura nie da wody z nieba to rośliny napoi automatyczna "podlewaczka".

Nowoczesna "podlewaczka"

Jodła i sosna w kontenerach

I tak te małe drzewa czekają do początku jesieni lub wiosny następnego roku, by trafić w ręce innych leśników, pracowników Zakładów Usług Leśnych celem posadzenia w lesie czy po prostu miłośników natury, którzy chcą na swojej działce mieć piękną, leśną roślinę.

Sadzonki lada moment trafią do lasu

Produkcja w liczbach

W 2016 roku w Kolonii wyprodukowano prawie 4 miliony dojrzałych sadzonek. Najwięcej wytworzono w systemie kontenerowym – prawie 1,9 mln, w gruncie 1,3 mln, a w inspektach niespełna 700 tysięcy.

Kończy się na szyszce

Gdy sadzonka zostanie posadzona to za kilkanaście, kilkadziesiąt lat stanie się już prawdziwym drzewem i zostawi po sobie potomstwo – szyszki, które być może znów trafią do szkółki leśnej „Kolonia"…

Jakie drzewa produkują w Szkółce Leśnej Kolonia?

W Kolonii leśnicy produkują sadzonki drzew leśnych gatunkowych takich jak sosna pospolita, świerk pospolity, jodła pospolita, modrzew europejski, buk zwyczajny, dąb czerwony, wiąz szypułkowy, grab zwyczajny, jarzębina pospolita, jesion wyniosły, klon jawor, kasztanowiec, lipa szerokolistna czy lipa drobnolistna.